حق تعیین سرنوشت در آئینه حقوق بین‌الملل دفتر اول: حق تعیین سرنوشت خارجی

مقدمه کتاب.........................................................................................................................................................‌أ
مبانی و مفاهیم حق تعیین سرنوشت
گفتار اول: تحلیل ماهیت حق تعیین سرنوشت در منظومه‌ی حقوق بشر................................................2
1-1: از منظر فردی یا جمعی بودن..................................................................................................................3
2-1: جنبه‌ی سلبی و ایجابی.............................................................................................................................5
گفتار دوم: مفهوم مردم.......................................................................................................................................8
بند اول: تعریف سرزمینی ......10
بند دوم: تعریف هویت‌محور 14
1- معنای واژه مردم در منشور سازمان ملل متحد 18
2- معنای واژه‌ی مردم در دیگر اسناد بین‌المللی 23
بخش اول: حق تعیین سرنوشت در وضعیت استعماری
فصل اول: تعریف سرزمین مستعمره و دلایل و انگیزههای پیدایش استعمار
گفتار اول: تعریف سرزمین مستعمره.............................................................................................................29
بند اول: فاصله‌ی جغرافیایی 30
بند دوم: تمایز فرهنگی/قومی 34
گفتار دوم: عوامل، دلایل و انگیزه‌های استعمارگری...................................................................................35
بند اول: حرص و آز در تملک بیشتر سرزمین و کسب فضای حیاتی 36
بند دوم: متمدن‌سازی ساکنان سرزمین‌های مستعمره 39
بند سوم: تبلیغ مسیحیت 44
بند چهارم: کسب درآمد و تجارت 45
بند پنجم: تامین نیروی انسانی و سرباز جهت شرکت در جنگ‌های مختلف 50
بند ششم: ضعف اخلاقی مردم بومی در پذیرش استعمار 50
فصل دوم: روند تاریخی ظهور حق تعیین سرنوشت در وضعیت استعماری
گفتار اول: دوران پس از صلح وستفالی تا آغاز جنگ جهانی اول............................................................53
بند اول: صلح وستفالی تا استقلال ایالات متحده آمریکا 54
بند دوم: استقلال ایالات متحده آمریکا 56
بند سوم: استقلال کشورهای آمریکای لاتین 61
بند چهارم: استقلال برخی کشورهای اروپایی 67
گفتار دوم: دوران جنگ جهانی اول...............................................................................................................73
بند اول: نقش سوسیالیسم و دیدگاه‌های لنین در توسعه‌ی حق تعیین سرنوشت 76
بند دوم: نقش ویلسون در توسعه‌ی حق تعیین سرنوشت 85
گفتار سوم: دوران جامعه ملل..........................................................................................................................94
بند اول: سرزمین‌های تحت قیمومت 98
الف: سرزمین‌های تحت قیمومت گروه A 99
ب: سرزمین‌های تحت قیمومت گروه B 99
ج: سرزمین‌های تحت قیمومت گروه C 100
بند دوم: آثار و ماهیت حقوقی سیستم قیمومت 101
گفتار چهارم: دوران سازمان ملل متحد......................................................................................................106
بند اول: دولت‌های استعمارگر در آستانه‌ی تشکیل ملل متحد و سرزمین‌های تحت سلطه‌ی آنها .........................................................................................................................................107
1-1: استعمار آفریقا ......................................................................................................................................108
2-1: استعمارگری فرانسه ............................................................................................................................110
3-1: استعمارگری بریتانیا ...........................................................................................................................114
بند دوم: پیشینه‌ی طرح حق تعیین سرنوشت در منشور ملل متحد 117
بند سوم: پیشینه‌ی طرح حق تعیین سرنوشت در میثاقین 123
بند چهارم: عملکرد مجمع عمومی در تفسیر مترقیانه‌ی اصل تعیین سرنوشت 128
1-1: سرزمین‌های تحت قیمومت ..............................................................................................................129
1-2: سرزمین‌های غیر خودمختار .............................................................................................................135
1-2-1: تسری حق تعیین سرنوشت به سرزمین‌های غیرخودمختار و تعیین این سرزمین‌ها توسط مجمع عمومی .....................................................................................................137
2-2-1: الزام به ارائه‌ی گزارش و تعیین مرجع ناظر و رسیدگی‌کننده به گزارشات دول استعمارگر 151
2- عناصر و مولفه‌های مورد نیاز جهت خروج از فهرست سرزمین‌های غیر خودمختار 157
1-2: تبدیل سرزمین غیر خودمختار به دولتی مستقل .........................................................................161
2-2: «اتحاد داوطلبانه» با یک دولت مستقل ..........................................................................................164
2-3: «انضمام» و الحاق به یک دولت مستقل .........................................................................................164
3- شناسایی حق جنبش‌های آزادی‌بخش به دریافت کمک از سایر دولت‌ها 166

فصل سوم: نقد عملکرد مجمع عمومی در تعریف سرزمین مستعمره و پذیرش مرزهای غیرتطبیقی
گفتار اول: معیار سیاسی مجمع عمومی و عملکرد گزینشی در تعیین سرزمین‌های مستعمره ...174
گفتار دوم: مرزهای تصنعی و غیرتطبیقی ناشی از استعمار .................................................................183
جمع بندی .....................................................................................................................................................191
بخش دوم: حق تعیین سرنوشت در وضعیت غیر استعماری
بحث مقدماتی: جلوه‌های مختلف تعیین سرنوشت خارجی در وضعیت غیراستعماری ..................196
بند اول: ادغام و اتحاد دولت‌ها 197
بند دوم: فروپاشی دولت و یا جداشدن بخشی از آن با توافق حکومت مرکزی 202
1- فروپاشی دولت 202
2- جدا شدن با توافق حکومت مرکزی 204
1-2: پذیرش حق بر جداشدن در قانون اساسی .....................................................................................205
2-2: پذیرش ضمنی حق بر جدایی با مراجعه به همه‌پرسی ...............................................................209
3-2: جدا شدن متعاقبِ توافق صلح میان دولت مرکزی و گروه جدایی‌طلب ..................................215
بند سوم: جدا شدن بخشی از دولت و الحاق آن به دولت دیگر 218
بند چهارم: جدایی بدون اخذ موافقت حکومت مرکزی 219
فصل اول: نظریه ابتدایی حق بر جدایی
گفتار اول: توضیح نظریه ..............................................................................................................................223
بند اول: انگیزه‌ها و دلایل جوامع فروملی برای تشکیل دولت مستقل 227
بند دوم: ادله طرفداران نظریه حق مطلق بر جدایی از منظر فلسفه سیاسی 233
2-2: جایگاه نظریه حق مطلق بر جدایی در مقررات حقوق بین‌الملل 238
گفتار دوم: نقد نظریه حقِ مطلق بر جداشدن .........................................................................................240
فصل دوم: نظریه ممنوعیت مطلق حق بر جدایی
گفتار اول: توضیح نظریه .............................................................................................................................249
1- رویه‌ دولت‌ها 249
2- عدم پذیرش جدایی یک‌جانبه در قطعنامه‌های ارکان مختلف سازمان ملل متحد 256
3- نظریه علمای حقوق 261
4- رویه قضایی 268
4-1: نظریه کمیسیون حقوق‌دانان جامعه‏ ملل در قضیه جزایر آلاند .................................................269
4-2: رویه کمیته‌های معاهداتی حقوق بشر ............................................................................................272
3-4: رویکرد دیوان بین‌المللی دادگستری به این نظریه .......................................................................275
1-3-4: اعمال اصل ثبات مرزها در مورد سرزمین‌های استعماری 279
2-3-4: اصل ثبات مرزها در مورد سرزمین‌های غیر استعماری 287
1-2-3-4: اصل ثبات مرزها در مورد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی 287
2-2-3-4: اصل ثبات مرزها در مورد جمهوری‌های یوگسلاوی سابق 288
3-2-3-4: اصل ثبات مرزها در مورد تقسیم چکسلواکی 289
گفتار دوم: نقد نظریه رد حق جدایی‌طلبی به صورت مطلق ................................................................290
فصل سوم: نظریه سکوت حقوق بین‌الملل
گفتار اول: توضیح نظریه ..............................................................................................................................295
1- فقدان قاعده خاص در ممنوعیت و یا پذیرش جدایی یک‌جانبه 296
1-1: استثنای بر قاعده سکوت حقوق بین‌الملل در تشکیل دولت‌ها .................................................305
1-1-1: تأسیس دولت جدید در نتیجه‌ی تجاوز خارجی 307
1-1-1-1: مشروعیت کمک دولت‌های ثالث به حکومت مرکزی در سرکوب جدایی‌طلبان 316
2-1-1: تشکیل دولت جدید مبتنی بر نژادپرستی و آپارتاید 320
2- اِعمال قاعده حفظ تمامیت ارضی در روابط میان دولت‌ها 322
3- وابسته نبودن تأسیس دولت جدید به رضایت دولت پیشین 327
4- فقدان ممنوعیت توسل به زور در رابطه میان حکومت مرکزی و شورشیان 329
5- اهمیت معیار اِعمال قدرت موثر 332
گفتار دوم: نقد نظریه سکوت حقوق بین‌الملل ........................................................................................336
1- نقد ادعای فقدان قاعده منع‌کننده جدایی 336
2- نقد ادعای اعمال اصل تمامیت ارضی در روابط میان دولت‌ها 338
3- نقد ادعای عدم ممنوعیت توسل به زور در عرصه داخلی 340
فصل چهارم: نظریه جدایی چاره‌ساز
گفتار اول: توضیح نظریه ..............................................................................................................................343
بند اول: جایگاه قانونی نظریه جدایی چاره‌ساز 345
1- نظریه علمای حقوق 346
2- رویه قضایی 355
1-2: قضیه جزایر آلاند ..............................................................................................................................356
2-2: رای دیوان عالی کانادا در قضیه درخواست جدایی کبک از کانادا ............................................358
3-2: رویه کمیسیون آفریقایی حقوق بشر ...............................................................................................363
4-2: رویه کمیسیون آمریکایی حقوق بشر ..............................................................................................372
5-2: رویه قضایی دیوان بین‌المللی دادگستری ......................................................................................373
بند دوم: آستانه موردنیاز برای اعمال حق جدایی چاره‌ساز 376
1-2: نقض گسترده حقوق اساسی بشر و اعمال تبعیض سازمان‌یافته و انکار حق تعیین سرنوشت داخلی ...............................................................................................................................................................379
1-1-2: نظریه علمای حقوق و رویه مراجع قضایی 379
2-1-2: رویه‌ی دولت‌ها 385
2-2: عدم امکان جبران و ترمیم خسارات گذشته و فقدان راه‌حل جایگزینِ جدایی .....................389
1-2-2: نظریه علمای حقوق و رویه مراجع قضایی 390
2-2-2: رویه‌ دولت‌ها 392
گفتار دوم: نقد نظریه ...................................................................................................................................394
ارزیابی و جمع بندی ....................................................................................................................................398
نتیجه‌گیری ...................................................................................................................................................409
فهرست منابع
الف- منابع فارسی ........................................................................................................................................417
ب- منابع انگلیسی .......................................................................................................................................422
ضمائم
جدول شماره یک: سرزمین‌های غیرخودمختار و تحت قیمومت پیشین ..........................................439
جدول شماره دو: سرزمین‌های تحت قیمومت سازمان ملل متحد .....................................................445
جدول شماره سه: اسامی سرزمین‌های کنونی غیرخودمختار ..............................................................447
نمایه ................................................................................................................................................................419